آمار عجیب فرار مغزها از ایران در یک سال
آذرماه سال 96 دکتر رشید حیدری مقدم، قائم مقام دانشگاه علوم پزشکی همدان در هجدهمین جشنواره پژوهش و فنآوری این دانشگاه و در جمع اساتید و پژوهشگران، پدیده فرار مغزها از کشور را فاجعهبار دانست و گفت: خروج 180 هزار نفر از دانشآموختگان کشور در سال 1394 و مهاجرت به دیگر کشورها از جمله کانادا برابر است با مجموع درآمد نفت که فاجعهای برای کشور است.
بدترین اتفاق در پدیده فرار مغزها فرار ژن از کشور است که به احتمال زیاد کشور در دهه آینده با پدیده پایین آمدن آیکیو یا فکر خلاق و نوآور مواجه خواهد شد.
اخیرا رسانه ها مدعی شدند بانک جهانی اعلام کرده که بین سالهای 2009 تا 2013 مهاجرت خالص از ایران 300 هزار مورد بوده است که البته ادعاهای قائم مقام دانشگاه علوم پزشکی همدان و همچنین ادعای رسانه ها در خصوص آمار بانک جهانی توسط مشاور رئیس بنیاد ملی نخبگان و مشاور معاون علمی و فناوری رئیس جمهوری رد و تکذیب شد.
برخی کارشناسان معتقدند که باید آمار مهاجرت نخبگان به خارج از کشور را در قیاس با مهاجرت علمی دیگر کشورها به ایران سنجید که اگر بخواهیم با این دستورالعمل میزان آمار مهاجران تحصیلکرده به ایران را در نظر بگیرم باید گفت که بالای 20 هزار دانشجوی خارجی در ایران تحصیل میکنند و جالب اینجاست که 16 هزار نفر از آنها افغانی هستند؛ طبق سند چشمانداز این آمار باید تا سال 1404 به 70 هزار دانشجو برسد.
متاسفانه با مهاجرت نخبگان، کشور از حضور افراد بااستعداد بیبهره خواهد شد و اشخاصی که شایستگی لازم را ندارند جایگزین نخبگان میشوند که این معضل در آینده آسیبهای جدی را به ایران وارد خواهد کرد.
تعدادی از کارشناسان معتقدند که تبعیض، بیکاری، ناامیدی از آینده و ... در خروج نخبگان و تحصیلکردگان ایرانی به خارج از کشور موثر است و همه این دلایل دست به دست هم داده تا نخبگان و مغزهای ایرانی جذب کشورها و دانشگاههای مطرح دنیا شوند.
به گفته کارشناسان؛ موج مهاجرت در بین دانشجویان ایرانی در دو دوره خلاصه میشود. دوره اول زمانی است که دانشجویان بعد از فارغالتحصیلی از دانشگاه با مدرک کارشناسی ایران را ترک میکنند و موج دوم هنگامی است که دانشجویان بعد از کارشناسی، مدرک کارشناسی ارشد خود را دریافت میکنند و برای ادامه تحصیل در مقطع دکتری از ایران خارج میشوند.
به تازگی در خصوص مهاجرت به کشورهایی همانند کانادا شاهد مهاجرت برای تحصیل در دبیرستان های کانادا هستیم.
حکایت سفر های بی بازگشت
روزانه بیش از صدها نفر از ایران به کشورهای دیگر سفر میکنند؛ برخی از مسافران میروند که بمانند! مسافرانی که بعضی از آنها تحصیلکرده و متخصص هستند که رفتنشان ضرری برای ایران و سودی برای کشور میزبان است. «فرار مغزها» پدیدهای است که در دهههای اخیر به صورت وسیع و چشمگیر گریبان کشورهای زیادی را گرفته است.
برخی کشورهای کمتر توسعهیافته گرفتار فرار مغزها هستند و بسیاری از کشورهای توسعهیافته نیز مقصد فرار مغزها قرار میگیرند.
مسئولان وزارتخانههای امورخارجه و علوم در هر دورهای از میزان مهاجرت نخبگان ایرانی به کشورهای دیگر عدد و ارقام متفاوتی را بیان میکنند و هریک مدعی هستند که در دولت متبوعشان شرایط زندگی برای نخبگان بهتر شده و در نتیجه تعداد فرار مغزها نیز کاهش یافته است.
اما کافی است هر یک از ما به محل رسیدگی به «متقاضایان صدور ویزا» در سفارتخانههای مختلف بهخصوص سفارت کشورهای اروپایی مراجعه کنیم تا تعداد مهاجران علمی، نخبه ایرانی و افرادی که قصد ادامه تحصیل به خارج از کشور را دارند در صفوف طولانی ببینیم و آن وقت است که در مییابیم اوضاع کشور آن طور که میگویند زیبا، آرام و مطلوب نیست!
دلایل مهاجرت فارغالتحصیلان و دانشجویان برای ادامه تحصیل به خارج از کشور چیست؟ ایران با معضلاتی جدی همچون رکود دستمزدها، مدیریت ضعیف اقتصادی، بیکاری و ناامیدی در میان جوانان تحصیلکرده روبهرو است، در این گزارش با دانشجویان و فارغالتحصیلانی که قصد مهاجرت به خارج و افرادی که در کشورهای مختلف تحصیل کردهاند گفتوگو و دلایل مهاجرت و شرایط زندگی در آنجا را جویا شدهایم.
شاید برایتان جالب باشید بسیاری از افراد به دلیل ضعف سیستم آموزش در ایران در زمان مهاجرت به کانادا و یا دیگر کشور ها به دنبال تحصیل در کانادا در مقطع دبیرستان هستند.
در ادامه این مطلب به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت که دلایل عمده مردم برای مهاجرت به کانادا چیست ؟
فارغالتحصیلانی که قصد مهاجرت دارند
البته باید میان مهاجرت نخبگان یا همان فرار مغزها از کشور با افرادی که نخبه نیستند اما برای ادامه تحصیل به خارج از کشور مهاجرت میکنند تفکیک قائل شد که اگر بخواهیم تعداد آنها را هم در کنار فرارمغزها بگذاریم به عدد بسیار بزرگ و فاجعهبار جدیدتری دست پیدا خواهیم کرد. به طور نمونه؛ اکبر، دانشجوی ترم آخر کارشناسیارشد حقوق در دانشگاه تهران است و تصمیم دارد برای ادامه تحصیل به آلمان مهاجرت کند. او ناامیدی از آینده را دلیل تصمیم خود برای سفر به آلمان عنوان میکند.
وی درباره اینکه چرا کشور آلمان را برای ادامه تحصیل در مقطع دکتری انتخاب کرده است به خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری آنا گفت: رفاه و وجود شغل یکی از دلایل اصلی مهاجرتم به آلمان است چراکه دانشگاههای این کشور از دانشجویان در مقطع دکتری حمایتهای مالی و علمی میکنند و حداقل میدانم که چند سال بعد از دریافت مدرک صاحب شغل هستم.
اکبر درباره اینکه آیا پس از اتمام تحصیل خود به ایران باز میگردد یا خیر؟ گفت: بعید میدانم در آینده زمینهای فراهم شود که بعد از تحصیل بخواهم به ایران برگردم.
اما با این وجود هنوز افرادی هستند که به دنبال تحصیل در کانادا در مقطع دیبرستان روانه این کشور و دیگر کشور های آمریکایی و اروپایی میشوند.
چند خط حرف حساب، مسئولان توجه کنند
سخنان و گفتههای فارغالتحصیلانی که قصد ادامه تحصیل به خارج از کشور را دارند و دانشجویانی که در اروپا و دیگر کشورها تحصیل میکنند را خواندم و شنیدم. هریک از آنان نظرات مختلف و متفاوتی را بیان کردند. بنابراین هیچکس جز خود این افراد نمیتواند درباره خوب یا بد بودن مهاجرت و ادامه تحصیل خود به خارج از کشور قضاوت درست و دقیقی داشته باشد.
چراکه هر فردی از زاویه دید خود به مسائل، شرایط عمومی و حتی شخصی خویش نگاه و رفتار میکند و باید برای نظر هر یک از آنان احترام قائل شد زیرا این افراد ایرانی هستند و در هر کجا که موفق و پیروز باشند نام ایران را بزرگتر از قبل نشان خواهند داد.
اما در سخنان همه افرادی که با خبرگزاری آنا درباره مهاجرت و ادامه تحصیل به خارج از کشور مصاحبه کردند زبان مشترکی وجود داشت و آن هم ناامیدی از شرایط کسب و کار و زندگی در ایران بود.
هیچیک از ما نمیتواند منکر تفاوتهای میان دانشگاههای اروپا و شرایط زندگی بهتر نسبت به ایران برای نخبگان شود، اما برای افراد تحصیلکرده، نخبه و فرهیخته هیچچیز به اندازه توجه، اعتماد و احترام مهم نبوده و نیست. شاید اگر رفتار مسئولان و روند بروکراسی نسبت به این اشخاص کمی فرق داشت آنان کشورهای دیگر را برای ادامه تحصیل و بعد زندگی انتخاب نمیکردند.
به هرحال امیدواریم که گزارش مزبور هشداری برای مسئولان مربوطه باشد تا هرچه زودتر و تا دیر نشده به فکر چارهای باشند تا افراد دیگری که قصد مهاجرت به خارج از کشور را دارند از اقدام خود پشیمان شوند شاید در آیندهای نه چندان دور فقط راه رفت و بدون بازگشتی برای نخبگان ایرانی شکل بگیرد و این مسیر، راه یک طرفهای برای خروج و نه برگشت از کشورهای خارجی به ایران بدل شود. پس تا دیر نشده تدبیر کنید!